การแสดงละคร

โรงละคร Siamese Thetre ของพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (เพ็ง เพ็ญกุล พระราชโอรสบุญธรรมใน ร.4 ภายหลังได้เป็นเจ้าพระยา-มหินทรศักดิธำรง) ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น Prince Theatre ภาพถ่ายประมาณ พ.ศ.2410 การแสดงละครโดยใช้ชายจริงหญิงแท้

ในสมัยรัชกาลก่อน ๆ มีพระราชบัญญัติห้ามมิให้พระราชวงศานุวงศ์ เจ้านาย ขุนนาง ฝึกหัดละคอนหญิง ดังนั้นละครหลวงที่ผู้แสดงเป็นหญิงล้วน จัดแสดงได้เฉพาะ ในพระบรมมหาราชวังเท่านั้น แต่ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ได้ทรงอนุญาตให้ละครผู้หญิงล้วนแสดงได้ทั่วไป ไม่จำกัดเฉพาะในวังหลวง ทรงเห็นว่ามีละครด้วยกันหลายรายดี บ้านเมืองจะได้ครึกครื้นจะได้เป็นเกียรติยศแผ่นดิน (ประกาศเลขที่ 70) และยังทรงอนุญาตให้นำบทละครพระราชนิพนธ์ไปแสดงได้ทั่วไปเช่นกัน ซึ่งแต่เดิมนั้น ละครนอกจะแสดงได้เฉพาะนิทานชาดก หรือนิทานพื้นบ้าน แต่ทรงห้ามมิให้บังคับเอาบุตรชายหญิงที่ไม่สมัครใจมาหัดละคร

การถือครองที่ดิน

พระองค์ทรงโปรดให้ตราพระราชบัญญัติว่าด้วยราคาที่ดิน เพื่อให้ราษฎรที่เป็นเจ้าของบ้านเรือน ที่ดิน นาสวน ได้รับค่าชดเชย ตามสิทธิที่ได้ถือครองที่ดินนั้น แม้จะทรงมีพระราชอำนาจ แต่ไม่ทรงคิดเอา เปรียบพสกนิกร และทรงประกาศว่า ตั้งแต่นี้ต่อไป ถ้าพระเจ้าแผ่นดินจะต้อง
พระราชประสงค์ที่บ้านเรือน นาสวน พระราชทานให้เป็นวัง บ้าน สวนนา แก่พระราชวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองพระบาทฝ่ายหน้าฝ่ายใน ซึ่งมีความชอบ ฤาทรงพระราชศรัทธา ทรงสร้างพระอารามหลวงในที่แห่งใด ตำบลใด ฤาจะพระราชทานให้ผู้ใดก็ได้ ให้เอาเงินมาในคลังมหาสมบัติสำหรับแผ่นดิน ซื้อบ้านเรือน นาสวน พระราชทานแก่ พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้าฝ่ายใน (พระราชธรรม พระราชประวัติ พระกรณียกิจ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 2542 หน้า 125)
อนึ่ง ราษฎรที่เป็นเจ้าของที่ดินมีโฉนดตราแดง สามารถนำที่ดินไปขายฝากหรือจำนำได้ และหากต้องการไถ่ถอนคืนต้องให้ราคาที่เจ้าของใหม่พอใจ ในขณะเดียวกันใครมีที่ดิน นาสวน อยู่ในเขตที่กำหนด เจ้าของที่ดินสามารถขายขาดให้คนต่างชาติได้ เพื่อจะได้ราคาแพง เพราะคนต่างชาติมักใจใหญ่ ผู้ขายจะได้เงินมาก เงินทองที่ได้ก็ตกอยู่ในบ้านเมือง
(ประกาศเลขที่ 86)